Zachowek w Polsce – wszystko, co warto wiedzieć
Zachowek to instytucja prawa spadkowego, której głównym celem jest ochrona interesów najbliższych krewnych Osoby Zmarłej. Dzięki niemu osoby pominięte w testamencie mogą dochodzić prawa do części majątku. W ostatnich latach wprowadzono jednak istotne zmiany w przepisach, które znacząco wpłynęły na zasady przyznawania zachowku. Warto znać aktualne regulacje, aby skutecznie dochodzić swoich praw lub wiedzieć, kiedy można zostać go pozbawionym.
Czego się dowiesz w tym artykule?
Nowe zasady przyznawania zachowku – kto może zostać pozbawiony prawa do zachowku?
Tradycyjnie zachowek gwarantował najbliższym krewnym udział w majątku spadkowym, nawet jeśli zostali pominięci w testamencie. Jednak zmiany w prawie umożliwiły łatwiejsze pozbawienie prawa do zachowku, zarówno poprzez decyzję spadkodawcy (wydziedziczenie), jak i na podstawie orzeczenia sądu.
Obecnie nawet dzieci, wnuki czy małżonek Osoby Zmarłej nie mają automatycznej gwarancji otrzymania zachowku. Aby dochodzić roszczeń, muszą aktywnie podjąć odpowiednie kroki – w tym wezwać do zapłaty spadkobierców lub złożyć pozew. Z kolei spadkobiercy, działając zgodnie z przepisami, mogą skutecznie wykazywać podstawy do wyłączenia prawa do zachowku.
Podstawa prawna zachowku w Polsce
W Polsce instytucję zachowku reguluje Kodeks cywilny, a dokładnie przepisy zawarte w Księdze czwartej – Spadki. Kluczowe przepisy dotyczące zachowku znajdują się w artykułach:
- art. 991 k.c. – określa, komu przysługuje prawo do zachowku oraz jaka jest jego wysokość,
- art. 992–1001 k.c. – regulują zasady obliczania zachowku oraz zasady doliczania darowizn i zapisów windykacyjnych do masy spadkowej,
- art. 1002–1007 k.c. – dotyczą odpowiedzialności za zapłatę zachowku,
- art. 1008–1011 k.c. – opisują zasady i skutki wydziedziczenia osoby uprawnionej do zachowku.
Podstawowym aktem prawnym pozostaje Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93, z późniejszymi zmianami).
Kto ma prawo do zachowku?
Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, prawo do zachowku przysługuje:
- zstępnym spadkodawcy (dzieciom, wnukom, prawnukom),
- małżonkowi,
- rodzicom – jeśli nie pozostawiono zstępnych.
Uprawniony do zachowku ma prawo do określonej części udziału spadkowego, który by mu przypadał w przypadku dziedziczenia ustawowego. Standardowo zachowek wynosi połowę wartości tego udziału, a w przypadku małoletnich lub osób trwale niezdolnych do pracy – dwie trzecie.
Jak obliczyć wysokość zachowku?
Przy ustalaniu wysokości zachowku bierze się pod uwagę:
- wartość majątku spadkowego pomniejszoną o długi i zobowiązania spadkowe,
- wartość darowizn dokonanych za życia spadkodawcy – z pewnymi wyjątkami,
- wartość funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej, jeśli został wniesiony przez spadkodawcę.
Nie dolicza się m.in. drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych lub darowizn dokonanych na rzecz osób niespokrewnionych przed więcej niż dziesięcioma laty od dnia śmierci spadkodawcy.
Wydziedziczenie a zachowek
Spadkodawca ma prawo wydziedziczyć uprawnionego do zachowku. Musi to jednak nastąpić poprzez wyraźne wskazanie w testamencie i oparcie wydziedziczenia na określonych w Kodeksie cywilnym przesłankach, takich jak:
- popełnienie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy lub jego bliskim,
- uporczywe naruszanie obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy,
- rażące postępowanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Wydziedziczenie nieskuteczne lub oparte na niewystarczających podstawach można skutecznie zakwestionować w sądzie i odzyskać prawo do zachowku.
Jak dochodzić zapłaty zachowku?
Osoba uprawniona do zachowku może:
- wysłać wezwanie do zapłaty spadkobiercom testamentowym,
- prowadzić negocjacje w celu zawarcia ugody,
- w przypadku braku porozumienia – wytoczyć powództwo o zapłatę przed sądem cywilnym właściwym dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.
W pozwie należy wskazać strony postępowania, określić żądaną kwotę, uzasadnić roszczenie oraz przedstawić dowody, takie jak testament, wycena majątku czy dokumenty potwierdzające wartość spadku.
Przedawnienie roszczeń o zachowek
Roszczenia o zachowek przedawniają się po upływie pięciu lat od dnia otwarcia spadku, czyli najczęściej od daty śmierci spadkodawcy. Po upływie tego terminu skuteczne dochodzenie roszczeń przed sądem nie będzie możliwe.
Podsumowanie
Zachowek to ważne narzędzie ochrony praw najbliższych członków rodziny spadkodawcy. Jednak zmiany w przepisach sprawiły, że dziś konieczna jest większa aktywność uprawnionych w celu uzyskania należnych im środków. Wydziedziczenie, ograniczenia w doliczaniu darowizn oraz nowe regulacje dotyczące fundacji rodzinnych wymagają dokładnej analizy każdej sytuacji spadkowej. W razie wątpliwości warto skorzystać z pomocy prawnika specjalizującego się w prawie spadkowym.
Sprawdź także pozostałe poradniki: