Kalla Warszawa

Cmentarz Powązkowski w Warszawie – Historia i ciekawostki o Powązkach

Cmentarz Powązkowski, znany powszechnie jako Stare Powązki, to jedna z najbardziej rozpoznawalnych i najstarszych nekropolii w Polsce, a jednocześnie wyjątkowe miejsce pamięci narodowej, historii i sztuki. Znajdujący się w warszawskiej dzielnicy Wola, Cmentarz Powązkowski to przestrzeń, gdzie historia spotyka się z pamięcią o wybitnych Polakach – artystach, pisarzach, politykach, naukowcach, bohaterach narodowych i zwykłych ludziach, których losy zostały wpisane w dzieje Polski. Od ponad 230 lat jest to miejsce pełne majestatycznego spokoju, wyrazistej architektury i nastrojowych alejek, gdzie przeszłość i teraźniejszość splatają się w swoistej symbiozie.

Zajmujący dziś powierzchnię ponad 43 hektarów, cmentarz przyciąga zarówno tych, którzy pragną uczcić pamięć swoich bliskich, jak i tych, którzy odwiedzają go ze względu na wartość historyczną i artystyczną. Spacerując po jego alejach, można dostrzec różnorodność stylów architektonicznych, w tym piękne nagrobki w stylu klasycznym, secesyjnym czy modernistycznym, które są dziełem wybitnych polskich artystów.

 

Powązki z lotu ptaka
Cmentarz Powązkowski w Warszawie z lotu ptaka

 

Powązki to jednak nie tylko pomniki i historia – to również symbol polskiej tożsamości. Cmentarz ten był świadkiem najważniejszych wydarzeń w dziejach kraju, od czasów zaborów, przez dwie wojny światowe, aż po okres PRL. Na jego terenie spoczywają żołnierze walczący w powstaniach narodowych, ofiary okupacji hitlerowskiej, a także uczestnicy Powstania Warszawskiego. Wielu wybitnych artystów, naukowców i działaczy społecznych znalazło tu swoje miejsce wiecznego spoczynku, czyniąc z Powązek swoiste muzeum na świeżym powietrzu.

Cmentarz Powązkowski jest nie tylko miejscem kulturowo i historycznie cennym, ale także wyjątkową atrakcją turystyczną, przyciągającą zwiedzających z kraju i zagranicy. Odbywają się tu doroczne kwesty na rzecz renowacji zabytkowych nagrobków, organizowane przez wybitne osobistości ze świata kultury i sztuki, co jest nie tylko wyrazem dbałości o dziedzictwo narodowe, ale także symbolicznym hołdem składanym tym, którzy tworzyli polską kulturę i historię.

W artykule przyjrzymy się historii Cmentarza Powązkowskiego, jego architekturze, najważniejszym postaciom pochowanym na jego terenie oraz przyszłości tego miejsca, które nadal pozostaje symbolem narodowej pamięci i tożsamości. Poznamy także ciekawostki związane z Powązkami oraz praktyczne informacje o lokalizacji, dojeździe i kontakcie z zarządcami cmentarza.

 

Historia Cmentarza Powązkowskiego

Powązki od założenia w 1790 roku do II wojny światowej

Cmentarz Powązkowski został oficjalnie założony 4 listopada 1790 roku, w dniu św. Karola Boromeusza. Teren, na którym powstała nekropolia, podarowała rodzina Szymanowskich, a jego lokalizacja poza granicami miasta Warszawy odpowiadała europejskim trendom przenoszenia miejsc pochówku z dala od centrów miejskich, głównie ze względów sanitarnych. Kilka lat później, w 1792 roku, na terenie cmentarza ukończono budowę kościoła św. Karola Boromeusza, zaprojektowanego przez Dominika Merliniego, wybitnego architekta działającego na dworze króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

W miarę rozwoju miasta oraz ze względu na rosnące potrzeby społeczności, cmentarz Powązkowski był wielokrotnie poszerzany. Pierwsze rozbudowy miały miejsce na początku XIX wieku, kiedy to dodano kolejne działki przekazane przez rodziny Korwin-Szymanowskich i Łaszczyńskich. Kolejne powiększenia w latach 1830 i 1837 przyczyniły się do znacznego rozrostu cmentarza, który obejmował nowe kwatery. Po kolejnych rozbudowach w latach 1841 i 1844 oraz rozległym powiększeniu w latach 50. i 60. XIX wieku, cmentarz osiągnął obecną powierzchnię około 43 hektarów.

W XIX wieku Cmentarz Powązkowski stał się najważniejszą nekropolią dla katolickiej części warszawskiej społeczności. Jego rola symboliczna wzrastała, a wiele pogrzebów osób zasłużonych zamieniało się w patriotyczne manifestacje. Szczególnym obiektem pamięci stały się groby pięciu poległych podczas manifestacji w 1861 roku oraz mogiły uczestników kolejnych powstań narodowych. W 1925 roku utworzono Aleję Zasłużonych, w której jako pierwszy spoczął Władysław Reymont, noblista i autor „Chłopów”.

 

Zabytkowe groby na Powązkach
Zabytkowe groby na Powązkach – źródło: Wikipedia

 

Stare Powązki podczas II wojny światowej

W czasie II wojny światowej Cmentarz Powązkowski był świadkiem wielu dramatycznych wydarzeń. Podczas bombardowań we wrześniu 1939 roku, wiele nagrobków i kwater zostało zniszczonych. Niektóre z nich zostały rozebrane z powodu braku możliwości ich odbudowy. W kolejnych latach wojny nekropolia stała się miejscem tajnych działań i spotkań członków polskiego podziemia. Znajdowały się tam składy broni Armii Krajowej, a także punkty przeładunkowe dla dostaw żywności, które przerzucano do warszawskiego getta.

Podczas Powstania Warszawskiego w 1944 roku cmentarz stał się miejscem strategicznych walk. Niemieckie oddziały wprowadziły na teren nekropolii czołgi, co przyczyniło się do dalszych zniszczeń zabytkowych nagrobków i kaplic. Mimo wojennych zniszczeń i trudnych warunków, Powązki zachowały swoją funkcję jako miejsce pamięci narodowej, a wielu powstańców znalazło tam wieczny spoczynek.

Powązki od zakończenia wojny do współczesności

Po zakończeniu II wojny światowej rozpoczęto intensywne prace nad odbudową i renowacją cmentarza. Katakumby oraz kościół św. Karola Boromeusza były restaurowane do lat 70. XX wieku, co wymagało znacznych nakładów pracy i zaangażowania, gdyż wiele dokumentów dotyczących pierwotnej architektury zaginęło w trakcie wojny. W budynku katakumb utworzono mauzoleum, w którym złożono prochy Polaków zamordowanych w obozach koncentracyjnych.

W 1974 roku, dzięki inicjatywie pisarza i krytyka muzycznego Jerzego Waldorffa, założono Społeczny Komitet Opieki nad Starymi Powązkami. Komitet, którego celem jest opieka nad zabytkowymi nagrobkami i kaplicami, organizuje co roku kwestę, podczas której artyści i ludzie kultury zbierają fundusze na renowację cmentarza. Inicjatywa ta, do dziś aktywnie kontynuowana, przyczyniła się do zachowania wielu cennych zabytków architektury sepulkralnej. Grób Jerzego Waldorffa, który zmarł w 1999 roku, również znajduje się na Cmentarzu Powązkowskim, co jest symbolicznym hołdem dla jego wieloletniej pracy na rzecz zachowania nekropolii.

W 2014 roku Cmentarz Powązkowski, wraz z innymi zabytkowymi cmentarzami na warszawskich Powązkach, został uznany za Pomnik Historii. Jest to najwyższe wyróżnienie przyznawane obiektom o szczególnym znaczeniu dla dziedzictwa narodowego Polski. Dziś Cmentarz Powązkowski jest miejscem pochówku wielu wybitnych Polaków i ikon kultury, a jego monumentalna architektura oraz bogata historia przyciągają każdego roku tłumy zwiedzających z całego świata.

 

Architektura i klimat Cmentarza Powązkowskiego

Cmentarz Powązkowski w Warszawie to nie tylko miejsce spoczynku wielu wybitnych Polaków, ale także unikalna przestrzeń architektoniczna, stanowiąca swoiste muzeum na świeżym powietrzu. Jego aleje, kaplice i nagrobki odzwierciedlają ponad dwustuletnią historię sztuki sepulkralnej, ukazując różnorodność stylów i form artystycznych.

Katakumby i kościół św. Karola Boromeusza

Jednym z najstarszych elementów architektonicznych cmentarza są katakumby, wzniesione jeszcze przed jego poświęceniem w 1792 roku. Te murowane, kryte dachówką budowle stały się miejscem spoczynku wielu znanych postaci, w tym architekta Dominika Merliniego, który zaprojektował również kościół św. Karola Boromeusza. Początkowo jednonawowa świątynia była kilkakrotnie rozbudowywana: w latach 1847–1850 oraz 1890–1895, kiedy to nadano jej obecną formę z kopułą wzorowaną na kościele św. Karola Boromeusza w Wiedniu.

Aleje i kwatery na Powązkach

Układ alei i kwater na Powązkach odzwierciedla historyczny rozwój cmentarza. Początkowo zajmujący 2,6 hektara teren był wielokrotnie powiększany, co wpłynęło na zróżnicowaną numerację kwater. Aleje obsadzone drzewami tworzą malownicze perspektywy, a różnorodność nagrobków – od prostych krzyży po monumentalne mauzolea – nadaje cmentarzowi niepowtarzalny charakter.

Nagrobki jako dzieła sztuki

Na Powązkach można podziwiać jedne z najpiękniejszych i najbardziej wartościowych przykładów sztuki sepulkralnej w Polsce. Znajdują się tu liczne kaplice, mauzolea, rzeźby i pomniki wykonane w różnych stylach artystycznych, od klasycyzmu, przez neogotyk, aż po modernizm. Na przestrzeni lat swoje dzieła pozostawili tu znani artyści i architekci, tworząc miejsce, gdzie sztuka przenika się z historią i kultem pamięci o Zmarłych.

Brama Świętej Honoraty - Powązki
Brama Świętej Honoraty – Powązki – źródło: Wikipedia

 

Wśród twórców, którzy przyczynili się do wyjątkowego charakteru Powązek, można wymienić Xawerego Dunikowskiego, Henryka Kunę, Konstantego Laszczkę, Olgę Niewską, Edwarda Wittiga oraz Barbarę Zbrożynę, którzy nadali rzeźbom na cmentarzu niepowtarzalny styl. Znajdziemy tu także dzieła wybitnych architektów, jak Józef Pius Dziekoński, który stworzył neogotycką kaplicę rodziny Lesserów, Witold Lanci, projektant kaplicy Blochów, czy Artur Goebel, odpowiedzialny za kaplicę rodziny Leopolda Kronenberga. Kaplica Kisiel-Kiślańskich autorstwa Stefana Szyllera oraz grobowiec rodziny Epsteinów projektu Józefa Dietricha to kolejne przykłady wybitnych prac architektonicznych. Tadeusz Zieliński pozostawił po sobie kaplicę Frąckiewiczów, a Stanisław Brukalski w 1926 roku zaprojektował modernistyczny grobowiec dla Adama Malinowskiego, który odznacza się subtelnym klasycyzującym stylem.

Powązki to także miejsce spoczynku wybitnych osobistości, których nagrobki zaprojektowali wybitni artyści. Nagrobek Władysława Reymonta stworzył Konstanty Jakimowicz, Bohdan Pniewski zaprojektował symboliczny nagrobek prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego w Alei Zasłużonych, a także grobowiec rodziny Mościckich. Artysta Oskar Hansen, znany ze swych nowoczesnych wizji, był współtwórcą pomnika Władysława Skoczylasa, natomiast Stanisław Leon Marzyński stworzył projekt nagrobka Romualda Millera. Każde z tych dzieł jest nie tylko hołdem dla zmarłych, ale również unikalnym wkładem w rozwój architektury sepulkralnej w Polsce.

Przestrzeń Cmentarza Powązkowskiego, pełna różnorodnych i bogato zdobionych nagrobków, tworzy szczególny klimat. Architektoniczna różnorodność Powązek sprawia, że jest to miejsce wyjątkowe – nekropolia, w której historia, sztuka i pamięć o ludziach splatają się w jedną, niepowtarzalną całość.

Aleja Zasłużonych na Cmentarzu Powązkowskim

W 1925 roku wzdłuż południowej ściany katakumb utworzono Aleję Zasłużonych, gdzie spoczywają wybitne postacie polskiej kultury, nauki i polityki. Pierwszym pochowanym tam był Władysław Reymont, laureat Nagrody Nobla. Aleja ta stanowi symboliczne miejsce pamięci narodowej, a jej architektura podkreśla rangę spoczywających tam osób.

Klimat cmentarza Powązkowskiego

Spacerując po Powązkach, można odczuć wyjątkowy klimat tego miejsca. Cisza, szum drzew i śpiew ptaków tworzą atmosferę sprzyjającą zadumie. Zabytkowe nagrobki, często porośnięte bluszczem, w otoczeniu starych drzew, nadają cmentarzowi romantyczny charakter. To miejsce, gdzie historia spotyka się z naturą, a architektura harmonijnie współgra z otaczającą zielenią.

Dbałość o dziedzictwo Warszawy

Miasto Warszawa, świadome wartości historycznej i artystycznej Powązek, prowadzi liczne działania na rzecz ochrony i konserwacji cmentarza. Regularne prace renowacyjne, organizowane kwesty oraz współpraca z organizacjami pozarządowymi przyczyniają się do zachowania tego unikalnego dziedzictwa dla przyszłych pokoleń.

Cmentarz Powązkowski to miejsce, gdzie architektura i sztuka sepulkralna tworzą niepowtarzalny klimat, będący świadectwem bogatej historii Warszawy i Polski.

 

Katakumby na Warszawskich Powązkach
Katakumby na Warszawskich Powązkach

 

Znane osoby pochowane na Starych Powązkach

Cmentarz Powązkowski to miejsce spoczynku wielu wybitnych postaci, które na trwałe zapisały się w historii Polski. Wśród pochowanych tutaj około miliona osób znajdują się bohaterowie narodowi, uczestnicy powstań od czasów insurekcji kościuszkowskiej po Powstanie Warszawskie, a także działacze niepodległościowi, którzy walczyli o wolność kraju. Nekropolia ta jest także miejscem wiecznego odpoczynku wybitnych pisarzy, poetów, uczonych, artystów, lekarzy, prawników, polityków, sportowców, duchownych oraz innych osób zasłużonych dla polskiej kultury i nauki. Wielu z tych wybitnych Polaków znalazło swoje miejsce w prestiżowej Alei Zasłużonych, założonej w 1925 roku, która stanowi symboliczny hołd składany tym, którzy wnieśli niezaprzeczalny wkład w rozwój i historię Polski.

Oto lista 30 znanych osób pochowanych na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie:

  1. Stanisław Moniuszko (1819–1872) – kompozytor, twórca polskiej opery narodowej.
  2. Bolesław Prus (1847–1912) – pisarz, autor “Lalki” i “Faraona”.
  3. Władysław Reymont (1867–1925) – laureat Nagrody Nobla za powieść “Chłopi”.
  4. Jan Kiepura (1902–1966) – tenor operowy i aktor.
  5. Krzysztof Kieślowski (1941–1996) – reżyser filmowy, twórca “Dekalogu” i “Trzech kolorów”.
  6. Irena Sendlerowa (1910–2008) – działaczka społeczna, ratowała żydowskie dzieci podczas II wojny światowej.
  7. Witold Lutosławski (1913–1994) – kompozytor i dyrygent, wybitny twórca muzyki współczesnej.
  8. Stefan Jaracz (1883–1945) – aktor, reżyser, patron Teatru Ateneum.
  9. Jadwiga Smosarska (1898–1971) – aktorka filmowa i teatralna.
  10. Kazimierz Wierzyński (1894–1969) – poeta, członek grupy Skamander.
  11. Henryk Wieniawski (1835–1880) – wybitny skrzypek i kompozytor.
  12. Jerzy Waldorff (1910–1999) – krytyk muzyczny, inicjator akcji ratowania zabytków Powązek.
  13. Edward Rydz-Śmigły (1886–1941) – marszałek Polski, Naczelny Wódz w kampanii wrześniowej.
  14. Władysław Szpilman (1911–2000) – pianista i kompozytor, bohater filmu “Pianista”.
  15. Zbigniew Herbert (1924–1998) – poeta, eseista, autor “Pana Cogito”.
  16. Irena Kwiatkowska (1912–2011) – aktorka, znana z roli “kobiety pracującej” w “Czterdziestolatku”.
  17. Henryk Marconi (1792–1863) – architekt włoskiego pochodzenia, autor wielu warszawskich budowli.
  18. Andrzej Łapicki (1924–2012) – aktor teatralny i filmowy, reżyser, pedagog.
  19. Marek Perepeczko (1942–2005) – aktor filmowy i teatralny, znany z roli Janosika.
  20. Czesław Niemen (1939–2004) – legendarny piosenkarz i kompozytor, autor utworu “Dziwny jest ten świat”.
  21. Hanka Ordonówna (1902–1950) – piosenkarka, aktorka i tancerka, gwiazda estrady.
  22. Jacek Kaczmarski (1957–2004) – poeta, pieśniarz, bard “Solidarności”.
  23. Bolesław Leśmian (1877–1937) – poeta i prozaik, jeden z najwybitniejszych twórców literatury polskiej.
  24. Leopold Staff (1878–1957) – poeta, przedstawiciel trzech epok literackich: Młodej Polski, dwudziestolecia międzywojennego i okresu powojennego.
  25. Hanka Bielicka (1915–2006) – aktorka kabaretowa, teatralna i filmowa, artystka o charakterystycznym głosie.
  26. Stefan Starzyński (1893–1943) – przedwojenny prezydent Warszawy, symbol obrony stolicy w 1939 roku.
  27. Franciszek Żwirko (1895–1932) i Stanisław Wigura (1901–1932) – lotnicy, zwycięzcy Challenge 1932.
  28. Kalina Jędrusik (1930–1991) – aktorka i piosenkarka, gwiazda Kabaretu Starszych Panów.
  29. Agnieszka Osiecka (1936–1997) – poetka, autorka tekstów piosenek i reżyserka teatralna.
  30. Melchior Wańkowicz (1892–1974) – pisarz i reportażysta, autor “Ziela na kraterze”.

Każda z tych osób przyczyniła się do rozwoju polskiej kultury, nauki, literatury czy sztuki, a ich groby na Cmentarzu Powązkowskim są miejscem pamięci i hołdu dla ich dokonań.

 

Cmentarz Powązkowski w Warszawie – ciekawostki

Oto kilka fascynujących ciekawostek i faktów odnośnie Warszawskich Powązek, o których być może nie słyszałeś.

  • Tajemnicza liczba grobów i pochowanych osób
    Dokładna liczba grobów i pochowanych na Powązkach nie jest znana. Historyk Tadeusz Maria Rudkowski zauważył, że cmentarz posiada 429 kwater o różnej ilości grobów w rzędach. Szacuje się, że spoczywa tu od 800 tysięcy do nawet 2 milionów zmarłych, a najprawdopodobniej liczba ta przekracza milion.
  • Pierwszy pochówek
    Pierwszą osobą pochowaną na Powązkach był prawdopodobnie pułkownik Jan Antoni Kiliński, bohater insurekcji kościuszkowskiej. Jego grób nie zachował się jednak do dzisiaj, a informacje o jego miejscu spoczynku nie są jednoznaczne.
  • Aleja Zasłużonych
    Aleja Zasłużonych, gdzie spoczywają wybitni Polacy, powstała dopiero w 1925 roku. Pierwszym pochowanym w niej był laureat literackiej Nagrody Nobla, Władysław Reymont. Aleja Zasłużonych stała się symbolem hołdu dla osób zasłużonych dla kultury, nauki i historii Polski.
  • Pomniki jako dzieła sztuki
    Na Powązkach znajduje się wiele nagrobków i pomników będących prawdziwymi dziełami sztuki sepulkralnej, stworzonymi przez wybitnych polskich rzeźbiarzy, takich jak Xawery Dunikowski, Edward Wittig i Konstanty Laszczka. Powązki to prawdziwa galeria sztuki na świeżym powietrzu, która ukazuje różnorodne style architektoniczne i rzeźbiarskie.
  • Katakumby jako miejsce spoczynku elity
    Katakumby na Powązkach, zbudowane przed oficjalnym otwarciem cmentarza, były przeznaczone dla osób z wyższych sfer, często związanych z dworem królewskim i elitą miasta. Spoczywają tam m.in. wybitne postacie z czasów króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, a także osoby zasłużone dla kraju.
  • Coroczna kwesta na rzecz cmentarza
    Od 1974 roku na Powązkach organizowana jest coroczna kwesta, której celem jest zbieranie funduszy na renowację zabytkowych nagrobków. Inicjatywa została zapoczątkowana przez Jerzego Waldorffa i do dziś przyciąga wielu artystów, dziennikarzy i ludzi kultury, którzy wspierają ochronę dziedzictwa tej wyjątkowej nekropolii.
  • Zabytkowe mury cmentarza
    Powązki otacza ceglany mur, który powstał w kilku etapach na przestrzeni lat. Niestety, niektóre fragmenty tego muru zostały zniszczone podczas II wojny światowej, a część runęła w 2012 roku. Mimo to mur jest ważnym elementem zabytkowym, a także swoistą granicą oddzielającą cmentarz od zgiełku miejskiego życia.
  • Muzeum na świeżym powietrzu
    Wiele nagrobków na Powązkach posiada wartości historyczne i artystyczne. Rzeźby i kaplice przedstawiają różne style architektoniczne, od klasycyzmu i neogotyku, po modernizm i secesję. Dzięki temu cmentarz uznawany jest za jedno z największych muzeów sztuki sepulkralnej na świeżym powietrzu w Polsce, odwiedzane zarówno przez turystów, jak i historyków sztuki.
  • Powązki jako miejsce patriotycznych manifestacji
    W czasach zaborów i okupacji cmentarz pełnił rolę miejsca patriotycznych manifestacji. W trakcie uroczystości pogrzebowych zasłużonych dla Polski postaci, zgromadzenia na cmentarzu często zamieniały się w symboliczne manifestacje narodowe, będące wyrazem sprzeciwu wobec opresji zaborców i okupantów.
  • Obecność symbolicznych grobów
    Na Powązkach znajdują się liczne groby symboliczne, upamiętniające osoby, które nie zostały pochowane na cmentarzu. Jednym z nich jest grób prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego, bohaterskiego obrońcy miasta podczas wojny, który został zamordowany przez Niemców.

 

Cmentarz Powązkowski w Warszawie
Cmentarz Powązkowski w Warszawie – zabytkowa aleja

 

Cmentarz Powązkowski dzisiaj – funkcjonowanie i ochrona zabytków

Obecnie Cmentarz Powązkowski nadal pełni funkcję aktywnej nekropolii, gdzie odbywają się pochówki. Jednak ze względu na ograniczoną przestrzeń i zabytkowy charakter cmentarza, nowe miejsca pochówku są przyznawane głównie w istniejących grobowcach rodzinnych lub w wyjątkowych przypadkach dla osób szczególnie zasłużonych.

Ochrona i renowacja zabytkowych nagrobków oraz infrastruktury cmentarza są priorytetem dla władz Warszawy i organizacji społecznych. Od wielu lat warszawski ratusz wspiera finansowo prace konserwatorskie na Powązkach. W ciągu ostatniej dekady miasto przeznaczyło ponad 5,6 mln zł na ratowanie dziedzictwa Starych Powązek. Dzięki tym środkom odrestaurowano blisko 200 nagrobków i kaplic, a także przeprowadzono remonty zabytkowego muru cmentarza od strony ulic Smętnej, Ostroroga, Powązkowskiej, Okopowej, Spokojnej i Wawrzyszewskiej. Jednym z bardziej widowiskowych projektów była konserwacja bramy św. Honoraty z 1915 roku, dzieła warszawskiego rzeźbiarza Leopolda Wasilkowskiego.

Prace konserwatorskie obejmują oczyszczanie nagrobków z warstw zanieczyszczeń, uzupełnianie ubytków, naprawę spękań oraz impregnację powierzchni w celu zabezpieczenia przed działaniem czynników atmosferycznych i zanieczyszczeń powietrza. Dodatkowo, uczytelniane są napisy i inskrypcje na pomnikach oraz poddawane konserwacji metalowe elementy dekoracyjne.

Dzięki tym działaniom Cmentarz Powązkowski zachowuje swój unikalny charakter i historyczną wartość, będąc jednocześnie miejscem pamięci o wybitnych postaciach polskiej historii i kultury.

 

Aleja Zasłużonych - Cmentarz Powązkowski
Aleja Zasłużonych – Cmentarz Powązkowski

 

Wyszukiwanie osób pochowanych na Powązkach

Wizyta na Cmentarzu Powązkowskim i odnalezienie konkretnego grobu bywało wyzwaniem, zwłaszcza bez pomocy przewodnika lub specjalnej mapy. Początkowo na terenie cmentarza nie wydzielono kwater ani alejek, a lokalizacja grobów zależała wyłącznie od decyzji rodziny Zmarłego. Obecny system oznaczeń kwater, rozwijany przez ponad 150 lat, stanowi dziś zabytek, jednak nie zawsze ułatwia orientację wśród licznych mogił.

Aby uprościć odnalezienie grobów, w 2019 roku Biuro Stołecznego Konserwatora Zabytków zakończyło szczegółową inwentaryzację cmentarza. Efektem tej pracy jest funkcjonalna wyszukiwarka online, dostępna na stronie mapa.um.warszawa.pl. Wpisując imię i nazwisko lub datę śmierci, można łatwo odnaleźć miejsce spoczynku poszukiwanej osoby, co znacznie ułatwia zwiedzanie tej wyjątkowej nekropolii.

 

Warszawskie Powązki: lokalizacja, dojazd, kontakt

Cmentarz Powązkowski położony jest pomiędzy ulicami Okopową, Powązkowską, Tatarską, Spokojną i Ostroroga. Główne bramy cmentarza znajdują się od strony ulicy Powązkowskiej, co sprawia, że najdogodniejszym środkiem transportu jest komunikacja miejska.

Z centrum Warszawy można dojechać tramwajem linii 22 lub autobusem linii 180.

W okresie letnim nekropolia jest otwarta od godziny 7:00 do 20:00, natomiast w sezonie zimowym od 7:00 do 18:00.

 

Zarządca Cmentarza powązkowskiego – kontakt

Biuro:
od poniedziałku do piątku
godz. 8:00 – 15:00

Kościół Parafialny
Świętego Karola Boromeusza – Kancelaria:

ul. Powązkowska 14,
01-797 Warszawa

Czynna (po wcześniejszym umówieniu się telefonicznym):

Pon.-Pt.: 9:00-15:00 i po godz. 18:00
tel. +48 514 325 555 lub 22 838 55 15.

Przy cmentarzu działa Zakład Pogrzebowy Kalla – Wola – dostępny do Państwa dyspozycji 24/7.

 

 

Wirtualny plan Cmentarza Powązkowskiego i wyszukiwarka grobów

Wyszukiwarka pochodzi z https://mapa.um.warszawa.pl/

 

Plan Cmentarza Powązkowskiego – zdjęcie

Oto plan Powązek w wersji graficznej – kliknij zdjęcie, aby je powiększyć.

 

Plan Powązek - zdjęcie
Plan Powązek – zdjęcie – kliknij, aby powiększyć (źródło: Wikipedia)

 

 

Sprawdź także pozostałe kompendia wiedzy o Warszawskich Nekropoliach:

Cmentarz Wolski – Warszawa, Wola – historia, dane, ciekawostki

Cmentarz Północny na Wólce Węglowej: Miejsce Pamięci i Historii

Cmentarz Wojskowy na Powązkach – Powązki Wojskowe

Cmentarz prawosławny w Warszawie: wszystko o Cmentarzu Prawosławnym na Woli

Cmentarz Wawrzyszewski – wszystko o cmentarzu Wawrzyszewskim na Bielanach

Cmentarz na Służewie – wszystko o nowym cmentarzu Służewskim

Cmentarz Czerniakowski: historia i informacje o cmentarzu na ul. Powsińskiej

Cmentarz na Wilanowie: historia i informacje o cmentarzu na ul. Wiertniczej

Wszystko o Cmentarzu parafii św. Franciszka z Asyżu na Okęciu

Cmentarz w Zerzniu: historia, informacje i ciekawostki o cmentarzu na Wawrze

Cmentarz Powązkowski, znany powszechnie jako Stare Powązki, to jedna z najbardziej rozpoznawalnych i najstarszych nekropolii w Polsce, a jednocześnie wyjątkowe miejsce pamięci narodowej, historii i sztuki. Znajdujący się w warszawskiej dzielnicy Wola, Cmentarz Powązkowski to przestrzeń, gdzie historia spotyka się z pamięcią o wybitnych Polakach – artystach, pisarzach, politykach, naukowcach, bohaterach narodowych i zwykłych ludziach, których losy zostały wpisane w dzieje Polski. Od ponad 230 lat jest to miejsce pełne majestatycznego spokoju, wyrazistej architektury i nastrojowych alejek, gdzie przeszłość i teraźniejszość splatają się w swoistej symbiozie.

Zajmujący dziś powierzchnię ponad 43 hektarów, cmentarz przyciąga zarówno tych, którzy pragną uczcić pamięć swoich bliskich, jak i tych, którzy odwiedzają go ze względu na wartość historyczną i artystyczną. Spacerując po jego alejach, można dostrzec różnorodność stylów architektonicznych, w tym piękne nagrobki w stylu klasycznym, secesyjnym czy modernistycznym, które są dziełem wybitnych polskich artystów.

 

Powązki z lotu ptaka
Cmentarz Powązkowski w Warszawie z lotu ptaka

 

Powązki to jednak nie tylko pomniki i historia – to również symbol polskiej tożsamości. Cmentarz ten był świadkiem najważniejszych wydarzeń w dziejach kraju, od czasów zaborów, przez dwie wojny światowe, aż po okres PRL. Na jego terenie spoczywają żołnierze walczący w powstaniach narodowych, ofiary okupacji hitlerowskiej, a także uczestnicy Powstania Warszawskiego. Wielu wybitnych artystów, naukowców i działaczy społecznych znalazło tu swoje miejsce wiecznego spoczynku, czyniąc z Powązek swoiste muzeum na świeżym powietrzu.

Cmentarz Powązkowski jest nie tylko miejscem kulturowo i historycznie cennym, ale także wyjątkową atrakcją turystyczną, przyciągającą zwiedzających z kraju i zagranicy. Odbywają się tu doroczne kwesty na rzecz renowacji zabytkowych nagrobków, organizowane przez wybitne osobistości ze świata kultury i sztuki, co jest nie tylko wyrazem dbałości o dziedzictwo narodowe, ale także symbolicznym hołdem składanym tym, którzy tworzyli polską kulturę i historię.

W artykule przyjrzymy się historii Cmentarza Powązkowskiego, jego architekturze, najważniejszym postaciom pochowanym na jego terenie oraz przyszłości tego miejsca, które nadal pozostaje symbolem narodowej pamięci i tożsamości. Poznamy także ciekawostki związane z Powązkami oraz praktyczne informacje o lokalizacji, dojeździe i kontakcie z zarządcami cmentarza.

 

Historia Cmentarza Powązkowskiego

Powązki od założenia w 1790 roku do II wojny światowej

Cmentarz Powązkowski został oficjalnie założony 4 listopada 1790 roku, w dniu św. Karola Boromeusza. Teren, na którym powstała nekropolia, podarowała rodzina Szymanowskich, a jego lokalizacja poza granicami miasta Warszawy odpowiadała europejskim trendom przenoszenia miejsc pochówku z dala od centrów miejskich, głównie ze względów sanitarnych. Kilka lat później, w 1792 roku, na terenie cmentarza ukończono budowę kościoła św. Karola Boromeusza, zaprojektowanego przez Dominika Merliniego, wybitnego architekta działającego na dworze króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

W miarę rozwoju miasta oraz ze względu na rosnące potrzeby społeczności, cmentarz Powązkowski był wielokrotnie poszerzany. Pierwsze rozbudowy miały miejsce na początku XIX wieku, kiedy to dodano kolejne działki przekazane przez rodziny Korwin-Szymanowskich i Łaszczyńskich. Kolejne powiększenia w latach 1830 i 1837 przyczyniły się do znacznego rozrostu cmentarza, który obejmował nowe kwatery. Po kolejnych rozbudowach w latach 1841 i 1844 oraz rozległym powiększeniu w latach 50. i 60. XIX wieku, cmentarz osiągnął obecną powierzchnię około 43 hektarów.

W XIX wieku Cmentarz Powązkowski stał się najważniejszą nekropolią dla katolickiej części warszawskiej społeczności. Jego rola symboliczna wzrastała, a wiele pogrzebów osób zasłużonych zamieniało się w patriotyczne manifestacje. Szczególnym obiektem pamięci stały się groby pięciu poległych podczas manifestacji w 1861 roku oraz mogiły uczestników kolejnych powstań narodowych. W 1925 roku utworzono Aleję Zasłużonych, w której jako pierwszy spoczął Władysław Reymont, noblista i autor „Chłopów”.

 

Zabytkowe groby na Powązkach
Zabytkowe groby na Powązkach – źródło: Wikipedia

 

Stare Powązki podczas II wojny światowej

W czasie II wojny światowej Cmentarz Powązkowski był świadkiem wielu dramatycznych wydarzeń. Podczas bombardowań we wrześniu 1939 roku, wiele nagrobków i kwater zostało zniszczonych. Niektóre z nich zostały rozebrane z powodu braku możliwości ich odbudowy. W kolejnych latach wojny nekropolia stała się miejscem tajnych działań i spotkań członków polskiego podziemia. Znajdowały się tam składy broni Armii Krajowej, a także punkty przeładunkowe dla dostaw żywności, które przerzucano do warszawskiego getta.

Podczas Powstania Warszawskiego w 1944 roku cmentarz stał się miejscem strategicznych walk. Niemieckie oddziały wprowadziły na teren nekropolii czołgi, co przyczyniło się do dalszych zniszczeń zabytkowych nagrobków i kaplic. Mimo wojennych zniszczeń i trudnych warunków, Powązki zachowały swoją funkcję jako miejsce pamięci narodowej, a wielu powstańców znalazło tam wieczny spoczynek.

Powązki od zakończenia wojny do współczesności

Po zakończeniu II wojny światowej rozpoczęto intensywne prace nad odbudową i renowacją cmentarza. Katakumby oraz kościół św. Karola Boromeusza były restaurowane do lat 70. XX wieku, co wymagało znacznych nakładów pracy i zaangażowania, gdyż wiele dokumentów dotyczących pierwotnej architektury zaginęło w trakcie wojny. W budynku katakumb utworzono mauzoleum, w którym złożono prochy Polaków zamordowanych w obozach koncentracyjnych.

W 1974 roku, dzięki inicjatywie pisarza i krytyka muzycznego Jerzego Waldorffa, założono Społeczny Komitet Opieki nad Starymi Powązkami. Komitet, którego celem jest opieka nad zabytkowymi nagrobkami i kaplicami, organizuje co roku kwestę, podczas której artyści i ludzie kultury zbierają fundusze na renowację cmentarza. Inicjatywa ta, do dziś aktywnie kontynuowana, przyczyniła się do zachowania wielu cennych zabytków architektury sepulkralnej. Grób Jerzego Waldorffa, który zmarł w 1999 roku, również znajduje się na Cmentarzu Powązkowskim, co jest symbolicznym hołdem dla jego wieloletniej pracy na rzecz zachowania nekropolii.

W 2014 roku Cmentarz Powązkowski, wraz z innymi zabytkowymi cmentarzami na warszawskich Powązkach, został uznany za Pomnik Historii. Jest to najwyższe wyróżnienie przyznawane obiektom o szczególnym znaczeniu dla dziedzictwa narodowego Polski. Dziś Cmentarz Powązkowski jest miejscem pochówku wielu wybitnych Polaków i ikon kultury, a jego monumentalna architektura oraz bogata historia przyciągają każdego roku tłumy zwiedzających z całego świata.

 

Architektura i klimat Cmentarza Powązkowskiego

Cmentarz Powązkowski w Warszawie to nie tylko miejsce spoczynku wielu wybitnych Polaków, ale także unikalna przestrzeń architektoniczna, stanowiąca swoiste muzeum na świeżym powietrzu. Jego aleje, kaplice i nagrobki odzwierciedlają ponad dwustuletnią historię sztuki sepulkralnej, ukazując różnorodność stylów i form artystycznych.

Katakumby i kościół św. Karola Boromeusza

Jednym z najstarszych elementów architektonicznych cmentarza są katakumby, wzniesione jeszcze przed jego poświęceniem w 1792 roku. Te murowane, kryte dachówką budowle stały się miejscem spoczynku wielu znanych postaci, w tym architekta Dominika Merliniego, który zaprojektował również kościół św. Karola Boromeusza. Początkowo jednonawowa świątynia była kilkakrotnie rozbudowywana: w latach 1847–1850 oraz 1890–1895, kiedy to nadano jej obecną formę z kopułą wzorowaną na kościele św. Karola Boromeusza w Wiedniu.

Aleje i kwatery na Powązkach

Układ alei i kwater na Powązkach odzwierciedla historyczny rozwój cmentarza. Początkowo zajmujący 2,6 hektara teren był wielokrotnie powiększany, co wpłynęło na zróżnicowaną numerację kwater. Aleje obsadzone drzewami tworzą malownicze perspektywy, a różnorodność nagrobków – od prostych krzyży po monumentalne mauzolea – nadaje cmentarzowi niepowtarzalny charakter.

Nagrobki jako dzieła sztuki

Na Powązkach można podziwiać jedne z najpiękniejszych i najbardziej wartościowych przykładów sztuki sepulkralnej w Polsce. Znajdują się tu liczne kaplice, mauzolea, rzeźby i pomniki wykonane w różnych stylach artystycznych, od klasycyzmu, przez neogotyk, aż po modernizm. Na przestrzeni lat swoje dzieła pozostawili tu znani artyści i architekci, tworząc miejsce, gdzie sztuka przenika się z historią i kultem pamięci o Zmarłych.

Brama Świętej Honoraty - Powązki
Brama Świętej Honoraty – Powązki – źródło: Wikipedia

 

Wśród twórców, którzy przyczynili się do wyjątkowego charakteru Powązek, można wymienić Xawerego Dunikowskiego, Henryka Kunę, Konstantego Laszczkę, Olgę Niewską, Edwarda Wittiga oraz Barbarę Zbrożynę, którzy nadali rzeźbom na cmentarzu niepowtarzalny styl. Znajdziemy tu także dzieła wybitnych architektów, jak Józef Pius Dziekoński, który stworzył neogotycką kaplicę rodziny Lesserów, Witold Lanci, projektant kaplicy Blochów, czy Artur Goebel, odpowiedzialny za kaplicę rodziny Leopolda Kronenberga. Kaplica Kisiel-Kiślańskich autorstwa Stefana Szyllera oraz grobowiec rodziny Epsteinów projektu Józefa Dietricha to kolejne przykłady wybitnych prac architektonicznych. Tadeusz Zieliński pozostawił po sobie kaplicę Frąckiewiczów, a Stanisław Brukalski w 1926 roku zaprojektował modernistyczny grobowiec dla Adama Malinowskiego, który odznacza się subtelnym klasycyzującym stylem.

Powązki to także miejsce spoczynku wybitnych osobistości, których nagrobki zaprojektowali wybitni artyści. Nagrobek Władysława Reymonta stworzył Konstanty Jakimowicz, Bohdan Pniewski zaprojektował symboliczny nagrobek prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego w Alei Zasłużonych, a także grobowiec rodziny Mościckich. Artysta Oskar Hansen, znany ze swych nowoczesnych wizji, był współtwórcą pomnika Władysława Skoczylasa, natomiast Stanisław Leon Marzyński stworzył projekt nagrobka Romualda Millera. Każde z tych dzieł jest nie tylko hołdem dla zmarłych, ale również unikalnym wkładem w rozwój architektury sepulkralnej w Polsce.

Przestrzeń Cmentarza Powązkowskiego, pełna różnorodnych i bogato zdobionych nagrobków, tworzy szczególny klimat. Architektoniczna różnorodność Powązek sprawia, że jest to miejsce wyjątkowe – nekropolia, w której historia, sztuka i pamięć o ludziach splatają się w jedną, niepowtarzalną całość.

Aleja Zasłużonych na Cmentarzu Powązkowskim

W 1925 roku wzdłuż południowej ściany katakumb utworzono Aleję Zasłużonych, gdzie spoczywają wybitne postacie polskiej kultury, nauki i polityki. Pierwszym pochowanym tam był Władysław Reymont, laureat Nagrody Nobla. Aleja ta stanowi symboliczne miejsce pamięci narodowej, a jej architektura podkreśla rangę spoczywających tam osób.

Klimat cmentarza Powązkowskiego

Spacerując po Powązkach, można odczuć wyjątkowy klimat tego miejsca. Cisza, szum drzew i śpiew ptaków tworzą atmosferę sprzyjającą zadumie. Zabytkowe nagrobki, często porośnięte bluszczem, w otoczeniu starych drzew, nadają cmentarzowi romantyczny charakter. To miejsce, gdzie historia spotyka się z naturą, a architektura harmonijnie współgra z otaczającą zielenią.

Dbałość o dziedzictwo Warszawy

Miasto Warszawa, świadome wartości historycznej i artystycznej Powązek, prowadzi liczne działania na rzecz ochrony i konserwacji cmentarza. Regularne prace renowacyjne, organizowane kwesty oraz współpraca z organizacjami pozarządowymi przyczyniają się do zachowania tego unikalnego dziedzictwa dla przyszłych pokoleń.

Cmentarz Powązkowski to miejsce, gdzie architektura i sztuka sepulkralna tworzą niepowtarzalny klimat, będący świadectwem bogatej historii Warszawy i Polski.

 

Katakumby na Warszawskich Powązkach
Katakumby na Warszawskich Powązkach

 

Znane osoby pochowane na Starych Powązkach

Cmentarz Powązkowski to miejsce spoczynku wielu wybitnych postaci, które na trwałe zapisały się w historii Polski. Wśród pochowanych tutaj około miliona osób znajdują się bohaterowie narodowi, uczestnicy powstań od czasów insurekcji kościuszkowskiej po Powstanie Warszawskie, a także działacze niepodległościowi, którzy walczyli o wolność kraju. Nekropolia ta jest także miejscem wiecznego odpoczynku wybitnych pisarzy, poetów, uczonych, artystów, lekarzy, prawników, polityków, sportowców, duchownych oraz innych osób zasłużonych dla polskiej kultury i nauki. Wielu z tych wybitnych Polaków znalazło swoje miejsce w prestiżowej Alei Zasłużonych, założonej w 1925 roku, która stanowi symboliczny hołd składany tym, którzy wnieśli niezaprzeczalny wkład w rozwój i historię Polski.

Oto lista 30 znanych osób pochowanych na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie:

  1. Stanisław Moniuszko (1819–1872) – kompozytor, twórca polskiej opery narodowej.
  2. Bolesław Prus (1847–1912) – pisarz, autor “Lalki” i “Faraona”.
  3. Władysław Reymont (1867–1925) – laureat Nagrody Nobla za powieść “Chłopi”.
  4. Jan Kiepura (1902–1966) – tenor operowy i aktor.
  5. Krzysztof Kieślowski (1941–1996) – reżyser filmowy, twórca “Dekalogu” i “Trzech kolorów”.
  6. Irena Sendlerowa (1910–2008) – działaczka społeczna, ratowała żydowskie dzieci podczas II wojny światowej.
  7. Witold Lutosławski (1913–1994) – kompozytor i dyrygent, wybitny twórca muzyki współczesnej.
  8. Stefan Jaracz (1883–1945) – aktor, reżyser, patron Teatru Ateneum.
  9. Jadwiga Smosarska (1898–1971) – aktorka filmowa i teatralna.
  10. Kazimierz Wierzyński (1894–1969) – poeta, członek grupy Skamander.
  11. Henryk Wieniawski (1835–1880) – wybitny skrzypek i kompozytor.
  12. Jerzy Waldorff (1910–1999) – krytyk muzyczny, inicjator akcji ratowania zabytków Powązek.
  13. Edward Rydz-Śmigły (1886–1941) – marszałek Polski, Naczelny Wódz w kampanii wrześniowej.
  14. Władysław Szpilman (1911–2000) – pianista i kompozytor, bohater filmu “Pianista”.
  15. Zbigniew Herbert (1924–1998) – poeta, eseista, autor “Pana Cogito”.
  16. Irena Kwiatkowska (1912–2011) – aktorka, znana z roli “kobiety pracującej” w “Czterdziestolatku”.
  17. Henryk Marconi (1792–1863) – architekt włoskiego pochodzenia, autor wielu warszawskich budowli.
  18. Andrzej Łapicki (1924–2012) – aktor teatralny i filmowy, reżyser, pedagog.
  19. Marek Perepeczko (1942–2005) – aktor filmowy i teatralny, znany z roli Janosika.
  20. Czesław Niemen (1939–2004) – legendarny piosenkarz i kompozytor, autor utworu “Dziwny jest ten świat”.
  21. Hanka Ordonówna (1902–1950) – piosenkarka, aktorka i tancerka, gwiazda estrady.
  22. Jacek Kaczmarski (1957–2004) – poeta, pieśniarz, bard “Solidarności”.
  23. Bolesław Leśmian (1877–1937) – poeta i prozaik, jeden z najwybitniejszych twórców literatury polskiej.
  24. Leopold Staff (1878–1957) – poeta, przedstawiciel trzech epok literackich: Młodej Polski, dwudziestolecia międzywojennego i okresu powojennego.
  25. Hanka Bielicka (1915–2006) – aktorka kabaretowa, teatralna i filmowa, artystka o charakterystycznym głosie.
  26. Stefan Starzyński (1893–1943) – przedwojenny prezydent Warszawy, symbol obrony stolicy w 1939 roku.
  27. Franciszek Żwirko (1895–1932) i Stanisław Wigura (1901–1932) – lotnicy, zwycięzcy Challenge 1932.
  28. Kalina Jędrusik (1930–1991) – aktorka i piosenkarka, gwiazda Kabaretu Starszych Panów.
  29. Agnieszka Osiecka (1936–1997) – poetka, autorka tekstów piosenek i reżyserka teatralna.
  30. Melchior Wańkowicz (1892–1974) – pisarz i reportażysta, autor “Ziela na kraterze”.

Każda z tych osób przyczyniła się do rozwoju polskiej kultury, nauki, literatury czy sztuki, a ich groby na Cmentarzu Powązkowskim są miejscem pamięci i hołdu dla ich dokonań.

 

Cmentarz Powązkowski w Warszawie – ciekawostki

Oto kilka fascynujących ciekawostek i faktów odnośnie Warszawskich Powązek, o których być może nie słyszałeś.

  • Tajemnicza liczba grobów i pochowanych osób
    Dokładna liczba grobów i pochowanych na Powązkach nie jest znana. Historyk Tadeusz Maria Rudkowski zauważył, że cmentarz posiada 429 kwater o różnej ilości grobów w rzędach. Szacuje się, że spoczywa tu od 800 tysięcy do nawet 2 milionów zmarłych, a najprawdopodobniej liczba ta przekracza milion.
  • Pierwszy pochówek
    Pierwszą osobą pochowaną na Powązkach był prawdopodobnie pułkownik Jan Antoni Kiliński, bohater insurekcji kościuszkowskiej. Jego grób nie zachował się jednak do dzisiaj, a informacje o jego miejscu spoczynku nie są jednoznaczne.
  • Aleja Zasłużonych
    Aleja Zasłużonych, gdzie spoczywają wybitni Polacy, powstała dopiero w 1925 roku. Pierwszym pochowanym w niej był laureat literackiej Nagrody Nobla, Władysław Reymont. Aleja Zasłużonych stała się symbolem hołdu dla osób zasłużonych dla kultury, nauki i historii Polski.
  • Pomniki jako dzieła sztuki
    Na Powązkach znajduje się wiele nagrobków i pomników będących prawdziwymi dziełami sztuki sepulkralnej, stworzonymi przez wybitnych polskich rzeźbiarzy, takich jak Xawery Dunikowski, Edward Wittig i Konstanty Laszczka. Powązki to prawdziwa galeria sztuki na świeżym powietrzu, która ukazuje różnorodne style architektoniczne i rzeźbiarskie.
  • Katakumby jako miejsce spoczynku elity
    Katakumby na Powązkach, zbudowane przed oficjalnym otwarciem cmentarza, były przeznaczone dla osób z wyższych sfer, często związanych z dworem królewskim i elitą miasta. Spoczywają tam m.in. wybitne postacie z czasów króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, a także osoby zasłużone dla kraju.
  • Coroczna kwesta na rzecz cmentarza
    Od 1974 roku na Powązkach organizowana jest coroczna kwesta, której celem jest zbieranie funduszy na renowację zabytkowych nagrobków. Inicjatywa została zapoczątkowana przez Jerzego Waldorffa i do dziś przyciąga wielu artystów, dziennikarzy i ludzi kultury, którzy wspierają ochronę dziedzictwa tej wyjątkowej nekropolii.
  • Zabytkowe mury cmentarza
    Powązki otacza ceglany mur, który powstał w kilku etapach na przestrzeni lat. Niestety, niektóre fragmenty tego muru zostały zniszczone podczas II wojny światowej, a część runęła w 2012 roku. Mimo to mur jest ważnym elementem zabytkowym, a także swoistą granicą oddzielającą cmentarz od zgiełku miejskiego życia.
  • Muzeum na świeżym powietrzu
    Wiele nagrobków na Powązkach posiada wartości historyczne i artystyczne. Rzeźby i kaplice przedstawiają różne style architektoniczne, od klasycyzmu i neogotyku, po modernizm i secesję. Dzięki temu cmentarz uznawany jest za jedno z największych muzeów sztuki sepulkralnej na świeżym powietrzu w Polsce, odwiedzane zarówno przez turystów, jak i historyków sztuki.
  • Powązki jako miejsce patriotycznych manifestacji
    W czasach zaborów i okupacji cmentarz pełnił rolę miejsca patriotycznych manifestacji. W trakcie uroczystości pogrzebowych zasłużonych dla Polski postaci, zgromadzenia na cmentarzu często zamieniały się w symboliczne manifestacje narodowe, będące wyrazem sprzeciwu wobec opresji zaborców i okupantów.
  • Obecność symbolicznych grobów
    Na Powązkach znajdują się liczne groby symboliczne, upamiętniające osoby, które nie zostały pochowane na cmentarzu. Jednym z nich jest grób prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego, bohaterskiego obrońcy miasta podczas wojny, który został zamordowany przez Niemców.

 

Cmentarz Powązkowski w Warszawie
Cmentarz Powązkowski w Warszawie – zabytkowa aleja

 

Cmentarz Powązkowski dzisiaj – funkcjonowanie i ochrona zabytków

Obecnie Cmentarz Powązkowski nadal pełni funkcję aktywnej nekropolii, gdzie odbywają się pochówki. Jednak ze względu na ograniczoną przestrzeń i zabytkowy charakter cmentarza, nowe miejsca pochówku są przyznawane głównie w istniejących grobowcach rodzinnych lub w wyjątkowych przypadkach dla osób szczególnie zasłużonych.

Ochrona i renowacja zabytkowych nagrobków oraz infrastruktury cmentarza są priorytetem dla władz Warszawy i organizacji społecznych. Od wielu lat warszawski ratusz wspiera finansowo prace konserwatorskie na Powązkach. W ciągu ostatniej dekady miasto przeznaczyło ponad 5,6 mln zł na ratowanie dziedzictwa Starych Powązek. Dzięki tym środkom odrestaurowano blisko 200 nagrobków i kaplic, a także przeprowadzono remonty zabytkowego muru cmentarza od strony ulic Smętnej, Ostroroga, Powązkowskiej, Okopowej, Spokojnej i Wawrzyszewskiej. Jednym z bardziej widowiskowych projektów była konserwacja bramy św. Honoraty z 1915 roku, dzieła warszawskiego rzeźbiarza Leopolda Wasilkowskiego.

Prace konserwatorskie obejmują oczyszczanie nagrobków z warstw zanieczyszczeń, uzupełnianie ubytków, naprawę spękań oraz impregnację powierzchni w celu zabezpieczenia przed działaniem czynników atmosferycznych i zanieczyszczeń powietrza. Dodatkowo, uczytelniane są napisy i inskrypcje na pomnikach oraz poddawane konserwacji metalowe elementy dekoracyjne.

Dzięki tym działaniom Cmentarz Powązkowski zachowuje swój unikalny charakter i historyczną wartość, będąc jednocześnie miejscem pamięci o wybitnych postaciach polskiej historii i kultury.

 

Aleja Zasłużonych - Cmentarz Powązkowski
Aleja Zasłużonych – Cmentarz Powązkowski

 

Wyszukiwanie osób pochowanych na Powązkach

Wizyta na Cmentarzu Powązkowskim i odnalezienie konkretnego grobu bywało wyzwaniem, zwłaszcza bez pomocy przewodnika lub specjalnej mapy. Początkowo na terenie cmentarza nie wydzielono kwater ani alejek, a lokalizacja grobów zależała wyłącznie od decyzji rodziny Zmarłego. Obecny system oznaczeń kwater, rozwijany przez ponad 150 lat, stanowi dziś zabytek, jednak nie zawsze ułatwia orientację wśród licznych mogił.

Aby uprościć odnalezienie grobów, w 2019 roku Biuro Stołecznego Konserwatora Zabytków zakończyło szczegółową inwentaryzację cmentarza. Efektem tej pracy jest funkcjonalna wyszukiwarka online, dostępna na stronie mapa.um.warszawa.pl. Wpisując imię i nazwisko lub datę śmierci, można łatwo odnaleźć miejsce spoczynku poszukiwanej osoby, co znacznie ułatwia zwiedzanie tej wyjątkowej nekropolii.

 

Warszawskie Powązki: lokalizacja, dojazd, kontakt

Cmentarz Powązkowski położony jest pomiędzy ulicami Okopową, Powązkowską, Tatarską, Spokojną i Ostroroga. Główne bramy cmentarza znajdują się od strony ulicy Powązkowskiej, co sprawia, że najdogodniejszym środkiem transportu jest komunikacja miejska.

Z centrum Warszawy można dojechać tramwajem linii 22 lub autobusem linii 180.

W okresie letnim nekropolia jest otwarta od godziny 7:00 do 20:00, natomiast w sezonie zimowym od 7:00 do 18:00.

 

Zarządca Cmentarza powązkowskiego – kontakt

Biuro:
od poniedziałku do piątku
godz. 8:00 – 15:00

Kościół Parafialny
Świętego Karola Boromeusza – Kancelaria:

ul. Powązkowska 14,
01-797 Warszawa

Czynna (po wcześniejszym umówieniu się telefonicznym):

Pon.-Pt.: 9:00-15:00 i po godz. 18:00
tel. +48 514 325 555 lub 22 838 55 15.

Przy cmentarzu działa Zakład Pogrzebowy Kalla – Wola – dostępny do Państwa dyspozycji 24/7.

 

 

Wirtualny plan Cmentarza Powązkowskiego i wyszukiwarka grobów

Wyszukiwarka pochodzi z https://mapa.um.warszawa.pl/

 

Plan Cmentarza Powązkowskiego – zdjęcie

Oto plan Powązek w wersji graficznej – kliknij zdjęcie, aby je powiększyć.

 

Plan Powązek - zdjęcie
Plan Powązek – zdjęcie – kliknij, aby powiększyć (źródło: Wikipedia)

 

 

Sprawdź także pozostałe kompendia wiedzy o Warszawskich Nekropoliach:

Cmentarz Wolski – Warszawa, Wola – historia, dane, ciekawostki

Cmentarz Północny na Wólce Węglowej: Miejsce Pamięci i Historii

Cmentarz Wojskowy na Powązkach – Powązki Wojskowe

Cmentarz prawosławny w Warszawie: wszystko o Cmentarzu Prawosławnym na Woli

Cmentarz Wawrzyszewski – wszystko o cmentarzu Wawrzyszewskim na Bielanach

Cmentarz na Służewie – wszystko o nowym cmentarzu Służewskim

Cmentarz Czerniakowski: historia i informacje o cmentarzu na ul. Powsińskiej

Cmentarz na Wilanowie: historia i informacje o cmentarzu na ul. Wiertniczej

Wszystko o Cmentarzu parafii św. Franciszka z Asyżu na Okęciu

Cmentarz w Zerzniu: historia, informacje i ciekawostki o cmentarzu na Wawrze